Założenie sprawy sądowej wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów – mowa tu oczywiście m.in. o opłacie sądowej związanej z pozwem. W przypadku przegranej dochodzą do tego dodatkowo koszty uiszczane na rzecz wygranego. W praktyce takie kwoty mogą być naprawdę spore. Istnieje jednak sposób na ich uniknięcie, a jest nim wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.
Konieczność opłacania kosztów sądowych
Na koszty sprawy sądowej składają się nie tylko opłaty za wnoszone pozwy (co do zasady wynoszą one 5% wartości przedmiotu sporu), ale także i inne wydatki związane z toczącym się postępowaniem. Wśród takich wydatków odnajdziemy wynagrodzenie biegłych , tłumaczy, kuratorów, koszty podróży sędziów oraz pracowników sądu. O tym jakie dokładnie będą koszty danego postępowania, dowiadujemy się w wyroku kończącym sprawę w danej instancji.
Koszty sądowe muszą być opłacane, bez nich sąd nie mógłby wykonać swoich zadań. Ustawodawca wziął jednak pod uwagę to, że część obywateli nie może sobie pozwolić na uiszczenie takich opłat ze względu na trudną sytuację materialną. W takim przypadku istnieje możliwość wnioskowania o zwolnienie od obowiązków ponoszenia kosztów sądowych.
Kto może skorzystać z wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych?
Zwolnienie od kosztów sądowych może być całościowe lub częściowe – w tym drugim przypadku sąd ustala do jakiej wysokości dana osoba będzie zwolniona z niezbędnych opłat związanych z toczącym się postępowaniem.
Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. Roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.
Ze zwolnienia mogą skorzystać wszystkie osoby, które wykażą, że nie są w stanie uiścić całości lub części kosztów sądowych bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i najbliższej rodziny.
Tak naprawdę sytuacja uzasadniającą wnioskowanie o przedmiotowe zwolnienie jest uzyskiwanie niskich dochodów i brak posiadanego majątku, ewentualnie pozostawanie bez pracy i na utrzymaniu najbliższej rodziny.
Jak uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych?
Zwolnienie od kosztów sądowych jest możliwe do uzyskania tylko na wniosek zainteresowanej osoby. Takie pismo nie podlega żadnej opłacie sądowej i musi być złożone do sądu, który będzie zajmował się daną sprawą.
Pamiętajmy, że wniosek powinien być należycie uzasadniony – należy wykazać, że nie jest się w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Dobrym uzasadnieniem będą wskazane wcześniej brak odpowiedniego dochodu (lub brak pracy) oraz nieposiadanie jakiegokolwiek majątku.
Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych niezbędne jest dołączenie formularza obejmującego oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Taki formularz jest dostępny w każdym sądzie oraz w internecie. Podaje się w nim szczegółowy stan majątku oraz dochodów wnioskodawcy.
Kiedy złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych?
Zwyczajowo wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest składny wraz z pozwem (w przypadku, gdy wnioskodawcą jest powód), ewentualnie wraz z odpowiedzią na pozew (gdy wnioskodawcą jest pozwany).
Jeśli w toku I instancji żadna ze stron nie wnioskowała o zwolnienie od wspomnianych kosztów, a sprawa trafi do sądu II instancji (np. na skutek wniesienia apelacji), możliwe jest złożenie wniosku w toku postępowania odwoławczego. Oczywiście trzeba wykazać w takim przypadku, że w I instancji nie był składany wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych – warto też wspomnieć dlaczego taka sytuacja miała miejsce (np. w postępowaniu w I instancji stronę było jeszcze stać na uiszczenie kosztów i opłacenie pomocy prawnej).
Pamiętajmy jednak, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.
Co jeśli sąd nie uwzględni wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych?
Samo złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie gwarantuje, że sąd przychyli się do takiej prośby. Istnieje więc możliwość, że wniosek nie zostanie uwzględniony. W takim przypadku strona musi liczyć się z koniecznością uiszczenia stosownych opłat związanych z toczącym się postępowaniem.
Jeśli wniosek o zwolnienie był składany wraz z pozwem, a więc gdy wnioskodawcą jest powód, a sąd nie uwzględni takiej prośby, niezbędne staje się uiszczenie opłaty za złożone pismo.
Wnioskodawca jest informowany przez sąd listownie o odmowie w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych oraz konieczności zapłaty za złożony pozew. Termin na uzupełnienie brakującej opłaty sądowej jest w takim przypadku dosyć krótki, wynosi bowiem 7 dni od chwili odebrania informacji z sądu.
Jeśli powód nie zapłaci za pozew, sąd w ogóle nie rozpatrzy sprawy i zwróci pismo bezpośrednio do nadawcy.
Zwolnienie od kosztów sądowych a pomoc prawna z urzędu
Ważną informacją jest to, że zwolnienie od kosztów sądowych daje szansę na uzyskanie pomocy prawnej z urzędu (takiej, za którą strona nie będzie musiała płacić) – dotyczy to także sytuacji, w której sąd podjął decyzję o zwolnieniu w odpowiedniej części.
Uzyskanie adwokata lub radcy prawnego z urzędu wymaga także złożenia odpowiedniego wniosku – nie podlega on jednak żadnym opłatom sądowym. Zwyczajowo składa się go wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych. Pamiętajmy, aby taki wniosek należycie uzasadnić – sądu musi wiedzieć dlaczego potrzebny jest nam prawnik w danej sprawie.
Jeśli wniosek o wyznaczenie prawnika z urzędu zostanie uwzględniony, sąd poinformuje o tym wnioskodawcę i wskaże mu wyznaczonego adwokata lub radcę prawnego. Strona, która uzyska taką pomoc nie będzie musiała płacić za usługi świadczone przez prawnika na jej rzecz w danej sprawie.
Wniosek o wyznaczenie pomocy prawnej z urzędu można oczywiście złożyć w toku trwającego postępowania, także w II instancji – warunkiem jest jednak wcześniejsze uzyskanie zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych w całości lub odpowiedniej części (bez takiego zwolnienia, wniosek o prawnika z urzędu nie będzie bowiem uwzględniony).
Podstawa prawna:
Art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Art. 117 KPC
