Wynajęcie prawnika procesowego kosztuje, przekonał się o tym każdy kto choć raz musiał skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego. Istnieje jednak sposób na odzyskanie części takich pieniędzy – chodzi oczywiście o możliwość zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Czym jest zastępstwo procesowe?

Zastępstwo procesowe polega na reprezentacji danego podmiotu przed sądem. Zgodnie z treścią art. 91 Kodeksu postępowania cywilnego, pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:

• wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy,
• wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji,
• udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu,
• zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie,
• odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.

W praktyce zastępstwo procesowe obejmuje szereg różnych czynności podejmowanych w toku danego procesu. Powoduje to, że powód lub pozwany nie muszą osobiście martwić się tego rodzaju sprawami – zrobi to bowiem za nich wybrany adwokat lub radca prawny.

Kto ponosi koszty zastępstwa procesowego?

Wygrana przed sądem rodzi wiele różnych skutków prawnych, jednym z nich jest możliwość żądania zwrotu kosztów procesu, w tym także kosztów zastępstwa na sali sądowej. Zgodnie bowiem z treścią art. 98 §1 KPC, strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Pamiętajmy, że do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

Czasami zdarza się, że strona postępowania zostaje zwolniona od kosztów sądowych, nie oznacza to jednak, że zostanie ona zwolniona od obowiązku zwrotu kosztów procesów wygranemu. Art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wyraźnie bowiem stanowi, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Przyjęcie, że sama tylko zła sytuacja materialna strony przegrywającej proces stanowi przesłankę odstąpienia od obciążania jej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi, prowadziłoby do skutków niemożliwych do zaakceptowania z uwagi na poczucie sprawiedliwości, w szczególności dawałoby osobom ubogim przywilej wytaczania bezpodstawnych procesów i zmuszania innych osób do ponoszenia kosztów obrony bez możliwości odzyskania przez te osoby poniesionych kosztów.

Powyższe stanowisko potwierdził m.in. Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 11 grudnia 2012 r. (sygn. akt I ACa 1175/12) – Przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 KPC reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne. Sąd może uwolnić stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 KPC, jeśli stwierdzi, że zachodzi “wypadek szczególnie uzasadniony”.

Które koszty pomocy prawnej można odzyskać?

Jak słusznie zaznaczył Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 4 grudnia 2019 r. (sygn. akt I AGa 21/19), wszelkie koszty przedprocesowej pomocy prawnej udzielonej stronie przed procesem powinny być rozliczane w ramach art. 98 i następne KPC, o ile były one niezbędne do celowego dochodzenia swoich praw bądź celowej obrony.

Jednak należy podkreślić, że jedynie koszty zmierzające do zakończenia konfliktu i wykazania własnych racji strony mogą być oceniane jako pozostające w związku przyczynowo skutkowym z łączącym strony stosunkiem prawnym.

Warto jednak zaznaczyć, że kosztami niezbędnymi do dochodzenia przez powoda jego praw są koszty pełnomocnika procesowego. Koszty poniesione przez powoda na wynagrodzenie doradcy, który takim pełnomocnikiem nie jest i działa równocześnie z pełnomocnikiem ale poza procesem, nie pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z doznaną przez powoda szkodą, nie mogą być bowiem uznane za koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw.

Innymi słowy, koszty całego procesu i zastępstwa procesowego będą zwrócone tylko wtedy, gdy strona posiadała oficjalnego pełnomocnika rzeczywiście podejmującego czynności w toku postępowania sądowego.

Żądanie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w pozwie

Zwrot kosztów zastępstwa procesowego następuje na wniosek zainteresowanej tym strony, pod warunkiem oczywiście, że wygrała ona toczący się spór. Zwyczajowo taki wniosek jest umieszczany już w pierwszym piśmie procesowym danego podmiotu (w przypadku powoda będzie to pozew, zaś przy pozwanym – odpowiedź na pozew). 

Wniosek o zwrot kosztów zastępstwa procesowego nie wymaga żadnego uzasadnienia i jest całkowicie wolny od jakichkolwiek opłat sądowych. 

Tak naprawdę nie ma obowiązku wykazywania wysokości poniesionych kosztów zastępstwa procesowego – sąd dokonuje wyliczeń w tym zakresie w oparciu o konkretne przepisy. Orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu (w tym kosztów zastępstwa procesowego), sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy. 

Podstawa prawna:
Art. 91, 98 §1 i 3 KPC
Art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych