Koszty sądowe – słyszał o nich chyba każdy, kto choć raz uczestniczył w postępowaniu sądowym. Wiele osób mylnie sądzi, że w ich skład wchodzi tylko i wyłącznie wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego, który reprezentuje stronę na sali sądowej. Okazuje się, że na koszty sądowe składa się szereg różnych elementów.

Katalog kosztów sądowych

Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienie kosztów sądowych jest ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. To właśnie tam odnajdziemy katalog, w którym umieszczone są różne rodzaje kosztów pojawiający się w toku postępowania sądowego. 

Zgodnie z treścią art. 2 powyższej ustawy, koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Czym są koszty sądowe?

Koszty sądowe są tak naprawdę kosztami prowadzonego postępowania – im dłużej będzie ono trwało, tym z reguły większe koszty trzeba będzie zapłacić. 

Przyjęło się, że koszty sądowe są uiszczane przez przegranego w sprawie. Nie jest to do końca prawdziwe twierdzenie. Na koszty te składa się bowiem m.in. opłata za wniesiony pozew – a ta obciąża w pierwszej kolejności powoda (a więc podmiot, który inicjuje sprawę). Oczywiście jeśli wygra on przed sądem, będzie mógł żądać zwrotu wcześniej poniesionych kosztów. 

Pamiętajmy, że zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, strona dokonująca czynności procesowej, od której należy pobrać opłatę sądową, co do zasady obowiązana jest ponieść te koszty, gdyż sprawy cywilne są prowadzone na koszt stron.

W sytuacjach wyjątkowych, a w stosunku do osób fizycznych, taką sytuację wyjątkową opisuje art. 102 ust. 1 cytowanej ustawy, może się ona ubiegać o zwolnienie od kosztów sądowych (w całości albo w części).

Jednakże taki wniosek warunkowany być musi uprzednim wykorzystaniem przez stronę własnych możliwości zarobkowych i zasobów majątkowych. Dopiero wyczerpane, bądź też brak możliwości skorzystania z takich aktywów w celu poniesienia opłat sądowych, przy zachowaniu gwarancji finansowania własnych potrzeb życiowych na poziomie podstawowym, stanowić może podstawę do objęcia strony instytucją zwolnienia od kosztów.

Zakres kosztów sądowych

Wielkość kosztów sądowych zależy w głównej mierze od zakresu i rodzaju prowadzonej sprawy. Jeśli wydanie rozstrzygnięcia będzie wymagało posiadania wiadomości specjalnych, sąd zmuszony zostanie do powołania biegłego określonej specjalizacji. To z oczywistych względów powoduje wzrost kosztów toczącego się postępowania.

Każda rozprawa, przesłuchanie świadków, prezentacja zgormadzonych dowodów, a nawet skorzystanie z mediacji, prowadzą do zwiększenia wydatków – osoby, które przeprowadzają takie czynności są odpowiednio wynagradzane. 

Analogicznie – ugodowe podejście do całej sprawy ze strony pozwanego i powoda, brak konieczności przeprowadzania długiego postępowania dowodowego oraz znikoma ilość dowodów powodują, że koszty całej sprawy nie są wygórowane. 

Wydatki sądu

Ustawodawca poświęcił szczególną uwagę na tzw. wydatki sądu. Zgodnie z art. 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wydatki te obejmują w szczególności:

• koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem;
• zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków;
• wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie;
• zryczałtowane koszty przeprowadzenia dowodu z opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów;
• wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów;
• koszty przeprowadzenia innych dowodów;
• koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania;
• koszty ogłoszeń;
• koszty osadzenia i pobytu w areszcie;
• ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach: o unieważnienie małżeństwa, o rozwód oraz separację, a także za uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi;
• koszty wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego;
• koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd.

Pamiętajmy jednak, że wydatki związane z doręczaniem pism sądowych nie obciążają stron, z wyjątkiem kosztów doręczenia za pośrednictwem komornika oraz dodatkowych kosztów doręczenia za granicą, w tym kosztów tłumaczenia. Podobnie jest w przypadku wydatków związanych ze zwrotem opłat – one także nie obciążają stron postępowania.

Czy wynagrodzenie pełnomocnika należy do kosztów sądowych?

Koszty związane z wynagrodzeniem adwokata lub radcy prawnego również stanowią koszty toczącego się postępowania – pod warunkiem jednak, że prawnik był pełnomocnikiem procesowym (tj. występował przed sądem i dokonywał czynności procesowych w imieniu swojego mocodawcy).

Jeśli strona wygrana korzystała z profesjonalnego pełnomocnika, ma ona prawo do zwrotu tzw. kosztów zastępstwa procesowego.

Pamiętajmy jednak, że wysokość takich kosztów nie może jednak przekraczać kwoty określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika zależy tutaj w głównej mierze od wartości przedmiotu sporu w danej sprawie. 

Szczegółowe informacje o kosztach zastępstwa procesowego, w tym także wysokość poszczególnych stawek, znajdziemy w rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności radców prawnych – oba akty prawne zostały wydane przez Ministra Sprawiedliwości. 

Podstawa prawna:
Art. 2, 5, 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych