Przekazanie spadku może nastąpić na dwa różne sposoby – na drodze przepisów ustawy lub poprzez sporządzenie testamentu. Wielu ludzi błędnie sądzi, że testament może być sporządzony wyłącznie przed notariuszem. Okazuje się jednak, że przepisy pozwalają na samodzielnie spisanie ostatniej woli. 

Czym jest testament?

Przez pojęcie testament powinniśmy rozumieć nie tylko dokument, na podstawie którego dochodzi do dziedziczenia, ale także czynność prawną spadkodawcy, dzięki której ma on możliwość zadecydowania o przeznaczeniu majątku po swojej śmierci.

Kodeks cywilny wyróżnia tak naprawdę 2 rodzaje testamentów:

• zwykłe – wyróżniamy wśród nich testamenty holograficzne (inaczej pisemne), notarialne oraz alograficzne (inaczej urzędowe),
• szczególne – znajdziemy tutaj testamenty ustne, podróżne oraz wojskowe.

Testament w zwykłej formie pisemnej

Ustawodawca dopuszcza możliwość sporządzenia testamentu w zwykłej formie pisemnej. Wizyta w kancelarii notarialnej nie jest więc w takim przypadku konieczna. 

Aby testament sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę był ważny i wywołał skutki prawne w przyszłości, trzeba jednak spełnić kilka istotnych warunków. 

Zgodnie z treścią art. 949 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Warunki przesądzające o prawidłowości własnoręcznego testamentu

Własnoręcznie sporządzony testament tak naprawdę nie różni się niczym od testamentu notarialnego, pod warunkiem jednak, że zostanie napisany zgodnie z obowiązującymi przepisami i przez uprawnioną do tego osobę.

Pierwszym warunkiem niezbędnym do skutecznego sporządzenia własnoręcznego testamentu jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych przez testatora. Wykluczona zatem jest możliwość skutecznego sporządzenia ostatniej woli przez osoby, które nie ukończyły jeszcze 18 lat, a także przez ubezwłasnowolnionych częściowo lub całkowicie. Brak pełnej zdolności do czynności prawnych spadkodawcy powoduje więc, iż testament sporządzony przez niego jest dotknięty sankcją bezwzględnej nieważności. 

Kolejnym wymogiem jest napisanie testamentu własnym odręcznym pismem. Sporządzenie ostatniej woli poprzez podyktowanie jej treści nawet najbliższej osobie nie będzie skuteczne, podobnie jak spisanie testamentu na komputerze lub maszynie do pisania.

Pamiętajmy, że złożenie własnoręcznego podpisu pod tak stworzonym testamentem nie będzie ratowało go od nieważności – taki dokument również nie wywoła żadnych skutków prawnych.

Co do zasady, aby testament własnoręczny został uznany za ważny, musi więc zostać napisany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisany przez niego oraz opatrzony datą.

Brak daty w testamencie holograficznym nie musi jednak przesądzać o wadliwości takiego dokumentu. Jeśli z treści ostatniej woli da się ustalić, że w chwili jej sporządzania spadkodawca posiadał pełną zdolność do czynności prawnych, testament bez wskazanej daty będzie skuteczny i ważny. 

Powyższe stanowisko podzielił także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 1975 r. (sygn. akt I CR 860/74) – w myśl art. 949 KC, nieopatrzenie testamentu własnoręcznego datą, nie pociąga za sobą jego nieważności.

W wyniku postępowania dowodowego data sporządzenia testamentu własnoręcznego może być ustalona także w przybliżeniu, a nawet – pozostać nie ustalona, byleby tylko ten stan rzeczy nie wywołał wątpliwości m.in. co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Dopiero w razie wywołania tej wątpliwości, testament staje się nieważny.

Jaka powinna być treść testamentu własnoręcznego?

Wymaganie, że “spadkobierca może sporządzić testament osobiście”, oznacza, iż oświadczenie woli przez testatora musi polegać na jego działaniu osobistym.

W zakresie testamentu własnoręcznego spadkodawca ujawnia swą wolę za pomocą pisma pochodzącego z jego ręki (wykluczone jest zatem korzystanie w tym zakresie z pomocy jakiegokolwiek pełnomocnika). Powyższą zasadę możemy przenieść także na kwestię ustalenia dokładnej treści testamentu holograficznego.

Tak naprawdę o tym jaka będzie treść ostatniej woli decyduje wyłącznie określona osoba. To do niej należy podjęcie decyzji komu i w jakim zakresie przypadnie majątek spadkowy.

Możliwa jest więc sytuacja, w której spadkodawca przekaże cały swój dobytek osobie spoza kręgu najbliższej rodziny lub dokona tylko częściowego rozrządzenia swoim majątkiem (pozostała część będzie zaś dziedziczona na podstawie przepisów ustawowych, a więc przez członków najbliższej rodziny spadkodawcy). 

W testamencie można zawrzeć nie tylko postanowienia, co do przyszłych losów całości lub części majątku spadkodawcy, ale także te dotyczące wydziedziczenia danej osoby lub odwołania swoich poprzednich testamentów. Odnośnie odwoływania poprzednich testamentów, to nie ma znaczenia w jakiej formie zostały one sporządzone – można więc zwykłym pisemnym testamentem odwołać poprzedni testament notarialny.

Testament własnoręczny czy notarialny?

Wiele osób zastanawia się nad wyborem formy ostatniej woli, choć tak naprawdę dobrze sporządzony testament własnoręczny jest „tyle samo warty” co testament notarialny. Różnice przejawiają się jednak w kosztach stworzenia takiego dokumentu. 

Samodzielne napisanie testamentu to w zasadzie koszt kartki papieru i długopisu. W przypadku testamentu notarialnego konieczne staje się uiszczenie stosownych opłat.

Maksymalna stawka wynagrodzenia notariusza za:

• sporządzenie testamentu wynosi 50 zł + VAT,
• sporządzenie testamentu zawierającego zapis, polecenie lub pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku wynosi 150 zł + VAT,
• odwołanie testamentu wynosi 30 zł + VAT.

Do powyższych kosztów należy dodać także opłatę za wydanie wypisu aktu notarialnego dokumentującego testament wynoszącą 6 zł + VAT za każdą stronę wypisu. W praktyce koszt standardowego testamentu notarialnego mieści się w granicach 60-70 zł.

Koszt testamentu notarialnego nie jest wygórowany, jednak wymaga wizyty w kancelarii notarialnej. Sporządzenie testamentu holograficznego może mieć miejsce tak naprawdę w każdym miejscu na świecie. Warto więc zastanowić się na tą alternatywą.

Podstawa prawna:
Art. 949 KC
§8 rozporządzenia w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej