Doznanie krzywdy lub szkody uprawnia do żądania odpowiedniej kwoty pieniężnej tytułem zadośćuczynienia lub odszkodowania. W praktyce oba te pojęcia są bardzo często utożsamiane i używane przemiennie. Tak naprawdę zadośćuczynienie nie jest tym samym, co odszkodowanie, inne są także zasady regulujące prawo do ich dochodzenia. 

Rekompensata pieniężna za doznaną szkodę lub krzywdę

Kodeks cywilny wyraźnie różnicuje odszkodowanie od zadośćuczynienia. Ich rola sprowadza się jednak do tego samego – mają za zadanie zrekompensować poszkodowanemu zaistniałe u niego negatywne zdarzenie (np. wypadek, naruszenie dobrego imienia, czy stratę jakiegoś przedmiotu). 

W rzeczywistości zadośćuczynienie i odszkodowanie przejawiają się w formie pieniężnej. Uprawniony do żądania takich świadczeń wskazuje kwotę, która jego zdaniem pomoże mu uporać się z daną sytuacja lub przyczyni się do poprawy skutków jakiegoś negatywnego zdarzenia.

Zadośćuczynienie lub odszkodowanie może być dochodzone na dwa różne sposoby:

• na drodze pozasądowej – w tym celu uprawniony do tego świadczenia powinien spróbować porozumieć się z winowajcą zdarzenia, które wywołało szkodę lub krzywdę. Najczęściej jest to dokonywane przy pomocy tzw. wezwań do zapłaty, które mają niejako przymusić zobowiązanego do zapłaty określonej sumy pieniężnej,
• na drodze sądowej – jeśli uprawniony do zadośćuczynienia lub odszkodowania nie chce lub nie może porozumieć się z winowajcą, jedyną drogą na uzyskanie rekompensaty pieniężnej jest wytoczenie powództwa. W praktyce złożenie pozwu o zapłatę powinno być poprzedzone odpowiednim wezwaniem – dla sądu jest to bowiem informacja, że pokrzywdzony lub poszkodowany próbował ugodowo rozwiązać spór, jednak bez żadnego sukcesu.

Czym jest zadośćuczynienie?

Zadośćuczynienie jest formą rekompensaty pieniężnej za doznaną krzywdę, dotyczy więc sfery niematerialnej człowieka, takiej jak jego godność, cześć, dobre imię,  czy zdrowie psychiczne lub fizyczne. 

Zgodnie z treścią art. 24 Kodeksu cywilnego, ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.

W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Zadośćuczynienie pojawia się zatem w przypadku doznanej krzywdy i nie ma nic wspólnego z powstałą szkodą. 

Jak ustalić wysokość zadośćuczynienia?

Problematyczną kwestią jest ustalenie odpowiedniej wysokości zadośćuczynienia. Pojęcie krzywdy jest bardzo ogólne i dla każdego człowieka będzie oznaczało zupełnie co innego. Jedna osoba nie przejmie się obrazą kierowaną w jej stronę, druga zaś może doznać załamania psychicznego, a w efekcie rozstroju zdrowia.

Ustalenie wysokości zadośćuczynienia nie jest prostym zadaniem i zawsze wymaga dogłębnej analizy określonych okoliczności sprawy. Niezbędna staje się tutaj pomoc doświadczonego prawnika, który wie o jaką kwotę można realnie zawalczyć przed sądem.

W praktyce wysokość zadośćuczynienia może być bardzo zróżnicowana. Im większa krzywda, tym większa powinna być kwota takiego świadczenia. W grę wchodzą zatem zarówno niewielkie, symboliczne kwoty takiej jak np. 100, czy 1 000 zł, możliwe jest jednak uzyskanie sum znacznie większych, rzędu nawet kilkuset tysięcy złotych. 

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 grudnia 2019 r. (sygn. akt V ACa 402/19) orzekł, że kodeks cywilny nie wskazuje kryteriów, jakimi należy się kierować przy określeniu wysokości zadośćuczynienia, jednakże przyjmuje się, że zadośćuczynienie ma przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość.

Oczywiście wysokość ta nie może być nadmierna w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być “odpowiednia”. Wysokość sumy pieniężnej stanowiącej zadośćuczynienie za krzywdę powinna być zatem ustalona przy uwzględnieniu wszelkich zachodzących okoliczności w danej sprawie, zwłaszcza mających wpływ na rozmiar doznanej krzywdy.

Czym jest odszkodowanie?

Odszkodowanie jest formą naprawienia zaistniałej szkody, różni się jednak od zadośćuczynienia bardziej materialnym podejściem do sprawy. Szkoda jest dużo bardziej mierzalna, niż doznana krzywda – da się ją oszacować i wycenić.

Pojęcie odszkodowania wiąże się ściśle ze szkodą materialną (taką jak np. uszkodzenie auta, złamanie ręki, zniszczenie sprzętu), zadośćuczynienie z kolei nakierowane jest na szkodę niematerialną. 

Prawo do odszkodowania przysługuje jeśli spełnione zostaną łącznie następujące przesłanki:

• pojawiło się zdarzenie, które wywołało szkodę,
• istnieje szkoda na osobie lub rzeczy,
• możemy połączyć węzłem przyczynowo – skutkowym zdarzenie i szkodę (tzn. szkoda wywołana została przez określone zdarzenie i da się to udowodnić).

SN w wyroku z dnia 14 grudnia 2018 r. (sygn. akt I CSK 695/17) zaznaczył, że szkodą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. jest różnica między stanem majątku poszkodowanego, jaki zaistniał po zdarzeniu wywołującym szkodę, a stanem tego majątku, jaki istniałby, gdyby nie wystąpiło zdarzenie szkodzące.

Obowiązek naprawienia szkody przez przywrócenie stanu poprzedniego w majątku poszkodowanego lub wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej wyrównującej ten uszczerbek powstaje już z chwilą wyrządzenia szkody (art. 363 § 1 k.c.) i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany podjął działania zmierzające do zlikwidowania szkody i czy w ogóle zamierza ją naprawić, odszkodowanie bowiem ma wyrównać uszczerbek majątkowy powstały w wyniku zdarzenia wyrządzającego szkodę, istniejący od chwili jej powstania do czasu, gdy zobowiązany wypłaci poszkodowanemu sumę pieniężną odpowiadającą szkodzie ustalonej w sposób przewidziany prawem.

Przy takim rozumieniu szkody i obowiązku odszkodowawczego istotne jest, że odszkodowanie ma odpowiadać kosztom usunięcia opisanej wyżej różnicy w wartości majątku poszkodowanego.

Jak ustalić wysokość odszkodowania?

Ustalenie wysokości należnego odszkodowania jest dużo prostsze, niż ma to miejsce w przypadku zadośćuczynienia. Szkoda przy tym świadczeniu jest bowiem mierzalna, dotyczy kwestii materialnych. Łatwo więc ocenić jaką szkodę poniosła dana osoba.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2019 r. (II CSK 437/18), zgodnie z zasadami ogólnymi odszkodowanie wypłacane w pieniądzu wyliczane jest tzw. metodą różnicy, polegającą na porównaniu stanu majątku poszkodowanego, który powstał w wyniku zdarzenia wywołującego szkodę, z hipotetycznym stanem tego majątku, gdyby zdarzenie takie nie zaistniało.

Metoda różnicy w klasycznym ujęciu wymaga odniesienia się do całości majątku poszkodowanego i z natury rzeczy podlega modyfikacji w ubezpieczeniach mienia, w których ochroną objęty jest jedynie konkretny składnik mienia. Zgodnie z koncepcją tzw. lokalizacji szkody, naprawieniu ulega wówczas wyłącznie szkoda polegająca na ubytku w wartości ubezpieczonego składnika mienia, jaka powstała w wyniku zdarzenia wywołującego szkodę.

Wysokość odszkodowania jest więc dużo łatwiejsza do oszacowania – pamiętajmy jednak, że poszkodowany powinien dysponować wszelkiego rodzaju dokumentacją, która będzie przemawiała za jego stanowiskiem w sprawie. Przydatne będą wszelkie paragony czy faktury za naprawę uszkodzonej rzeczy, zakup leków lub świadczone usługi medyczne. 

Podstawa prawna:
Art. 24, 363, 417², 445 KC