Praktycznie każde roszczenie cywilnoprawne ulega przedawnieniu. W praktyce oznacza to, że po upływie określonego czasu, uprawniony do danego świadczenia traci możliwość skutecznego dochodzenia zapłaty od dłużnika. Taka sytuacja dotyczy także zadośćuczynienia. Kiedy więc ulega ono przedawnieniu?

Czym jest zadośćuczynienie?

Zadośćuczynienie jest formą rekompensaty za doznaną krzywdę. Zgodnie z regulacją art. 444 i 445 Kodeksu cywilnego, jest ono przyznawane m.in. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia powstałych na skutek określonego zdarzenia związanego ze szkodą niemajątkową. Roszczenie o zadośćuczynienie, podobnie jak roszczenie o odszkodowanie, może jednak zostać zgłoszone w ściśle oznaczonym terminie.

Pamiętajmy przy tym, że na wysokość zadośćuczynienia ma wpływ rodzaj i charakter czynu niedozwolonego bezpośredniego sprawcy, a także jego wina umyślna. Z tej przyczyny, rozmiaru krzywdy nie można porównywać ze sprawami, w których zdecydowanie większy rozstrój zdrowia i uszczerbek poszkodowanego, skutkujący zasądzeniem wysokiego zadośćuczynienia, został wywołany z winy nieumyślnej (np. w odniesieniu do szkód wynikających z wypadków komunikacyjnych, czy z błędów lekarskich).

Forma zadośćuczynienia 

Zadośćuczynienie pojawia się w formie pieniężnej – jest to bowiem najwygodniejsza postać rekompensaty, zarówno dla sprawcy, jak i pokrzywdzonego. Celem zadośćuczynienia pieniężnego, jest naprawienie szkody niemajątkowej wyrażającej się w krzywdzie w postaci cierpień fizycznych i psychicznych, to jest ujemnych odczuć przeżywanych w związku z cierpieniami fizycznymi. Ustawodawca wyraźnie zastrzegł, że suma przyznana tytułem zadośćuczynienia ma być “odpowiednia”, a więc nie może być dowolna lecz musi ściśle uwzględniać stopień doznanej krzywdy. Oznacza to, że sąd przyznaje tytułem zadośćuczynienia odpowiednią sumę bez odesłania do jakichkolwiek ustawowych kryteriów. Kryteria, jakimi należy się kierować przy określaniu wysokości zadośćuczynienia wypracowane zostały głównie przez orzecznictwo na bazie indywidualnych przypadków. W trakcie procesu ustalania wysokości zadośćuczynienia mogą być one pomocne, ale nigdy nie mogą stanowić swoistego szablonu, według którego należy oceniać krzywdę konkretnej osoby. Każdy przypadek jest inny i wymaga zindywidualizowanego podejścia.

Przedawnienie roszczenia o zadośćuczynienie 

 Art. 442¹ KC stanowi, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania przez nią pełnoletności.

Tak naprawdę przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają konkretnych terminów przedawnienia jeżeli chodzi o możliwość żądania zapłaty zadośćuczynienia. Pamiętajmy, że odszkodowanie nie powinno być utożsamiane z zadośćuczynieniem, ponieważ są to dwie odmienne od siebie instytucje. 

Brak przepisów wyraźnie określających termin przedawnienia roszczenia o zadośćuczynienie powoduje konieczność odwołania się do przepisów natury ogólnej. Zgodnie z art. 118 KC, Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

Mając powyższe na uwadze, należy zatem stwierdzić, że przedawnienie roszczenia o zadośćuczynienie podlega ogólnemu 6-letniemu terminowi (jeszcze kilka lat temu wynosił on 10 lat). Pamiętajmy przy tym, że nie może on zostać skrócony ani wydłużony przez jakąkolwiek czynność prawną. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Zgłoszenie przysługującego pokrzywdzonemu roszczenia we właściwym terminie jest czynnością niezwykle ważną, w przeciwnym wypadku  po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Terminy przedawnienia roszczeń służą bowiem zagwarantowaniu pewności obrotu prawnego.

Zawieszenie biegu przedawnienia

Na zakończenie warto pamiętać o regulacji art. 121 KC, zgodnie z którym bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
• co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
• co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.

Podstawa prawna:
art. 118, 121, 442¹, 444, 445 KC