Część osób odwiedzających kancelarie prawnicze zastanawia się czy adwokat lub radca prawny ma obowiązek reprezentowania swojego klienta przed sądem. Okazuje się, że tak naprawdę zależy to od decyzji danej osoby. Przepisy przewidują bowiem niewielką liczbę spraw, w których udział prawnika na sali sądowej jest bezwzględnie konieczny.

Zakres usług prawników

Usługi świadczone przez adwokatów i radców prawnych są naprawdę szerokie. Klienci przychodzą z różnymi problemami, jednak zdecydowana większość z nich poszukuje odpowiedniego pełnomocnika, który zastąpi ich w sądzie.

Reprezentacja klienta w postępowaniu sądowym lub administracyjnym to jedna z kompetencji zawodowych prawników. Co ciekawe nie następuje ona automatycznie w każdej sprawie. O tym, czy adwokat lub radca prawny zostanie pełnomocnikiem decyduje zawsze dana osoba. Teoretycznie możliwa jest więc sytuacja, w której klient będzie potrzebował jedynie porady prawnej lub odpowiedniego pisma czy też umowy. 

Praktyka pokazuje jednak, że prawie wszystkie osoby, które odwiedzają kancelarię prawną i borykają się ze sprawą sądową lub administracyjną, decydują się na wynajęcie adwokata lub radcy prawnego z pakietem wszystkich usług, a więc także z możliwością reprezentowania ich przed innymi osobami, sądami lub organami państwowymi.

Czym jest pełnomocnictwo procesowe?

Aby prawnik stał się naszym pełnomocnikiem na sali sądowej, tj. aby przysługiwało mu prawo do reprezentacji swojego klienta, niezbędne jest sporządzenie odpowiedniego dokumentu. 

Prawnicy dysponują gotowymi pełnomocnictwami w swoich kancelariach, ich koszt uzależniony jest jednak od rodzaju i stopnia skomplikowania danej sprawy. Panuje tutaj prosta zasada – im trudniejsza sprawa, tym wyższego wynagrodzenia zażąda adwokat lub radca prawny. Ma to także odniesienie do doświadczenia danego prawnika – im będzie większe, tym więcej zapłacimy za świadczoną usługę.

Niezależnie od tego, każde pełnomocnictwo procesowe podlega opłacie skarbowej – wysokość opłaty jest stała i wynosi 17 zł od każdego pełnomocnika. Można ją uiścić na dwa sposoby:

• gotówką w kasie właściwego miejscowo organu podatkowego
• przelewem na rachunek właściwego miejscowo organu podatkowego.

Pełnomocnictwo procesowe ma swój określony zakres. Zgodnie z treścią art. 91 Kodeksu postępowania cywilnego, pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:

1. wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy,
2. wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji,
3. udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu,
4. zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie,
5. odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.

Pamiętajmy, że pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje swoim zakresem umocowania do dokonywania czynności materialnoprawnych innych niż wymienione powyżej. Przykładowo, bez odrębnego umocowania pełnomocnik procesowy nie może złożyć skutecznie w imieniu mocodawcy oświadczenia woli o potrąceniu wierzytelności, ani też być adresatem takiego oświadczenia.

Konieczność posiadania pełnomocnika w sprawach cywilnych

W przypadku spraw cywilnych czy administracyjnych toczących się przed sądami powszechnymi tak naprawdę strona nie musi być reprezentowana przez jakiegokolwiek pełnomocnika. Z drugiej strony, postępowania sądowe są sformalizowane i wymagają posiadania wiedzy oraz doświadczenia, których często brakuje stronom. 

Pomoc profesjonalnego pełnomocnika jest w takich przypadkach na wagę złota, szczególnie jeśli przeciwnik procesowy jest już reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego.

Przepisy w generalnej mierze nie wymagają więc udziału profesjonalnego prawnika w toczącym się postępowaniu. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady.

W przypadku spraw cywilnych, adwokat lub radca prawny będzie niezbędny w postępowaniu toczącym się przed Sądem Najwyższym. Jest to tzw. przymus adwokacki – sporządzenie skargi kasacyjnej, wniesienie jej do sądu oraz reprezentacja strony w postępowaniu kasacyjnym pozostawione zostały do wyłącznej kompetencji zawodowych pełnomocników. Innymi słowy, strona decydująca się na postępowanie kasacyjne musi mieć swojego zawodowego pełnomocnika procesowego. 

Konieczność posiadania pełnomocnika w sprawach karnych

Podobna zasada obowiązuje w przypadku postępowania karnego. Przymus adwokacki pojawia się w następujących sprawach:

• przy wnoszeniu subsydiarnego aktu oskarżenia,
• przy składaniu kasacji,
• przy składaniu skargi na wyrok sądu odwoławczego,
• przy składaniu apelacji od wyroku sądu okręgowego,
• przy składaniu wniosku o wznowienie postępowania.

Warto też zapamiętać, że konieczność udziału pełnomocnika w postępowaniu karnym pojawia się także w przypadku, gdy oskarżony musi mieć swojego obrońcę. Będzie tak w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli oskarżonemu zarzucono zbrodnię. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy.

Na chwilę obecną do kategorii zbrodni zaliczymy:

W obowiązującym prawie w Polsce następujące przestępstwa są zbrodniami:

• wszczęcie lub prowadzenie wojny napastniczej;
• ludobójstwo;
• stosowanie środków masowej zagłady zakazanych przez prawo międzynarodowe;
• przestępstwa wojenne polegające na pogwałceniu konwencji międzynarodowych odnoszących się do sposobów walki i poszanowania m.in. osób składających broń, sanitariuszy czy jeńców;
• zamach stanu;
• zamach na konstytucyjny organ RP;
• zamach na Prezydenta RP;
• masowy zamach przeciwko ludności;
• zabójstwo;
• przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym połączone z narażeniem życia lub zdrowia wielu osób albo następstwem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób lub śmierci człowieka;
• zgwałcenie wspólnie z inną osobą, wobec małoletniego poniżej lat 15, wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry (art. 197 § 3) lub ze szczególnym okrucieństwem (art. 197 § 4);
• handel ludźmi;
• zakładanie lub kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą o charakterze terrorystycznym;
• rozbój z użyciem niebezpiecznego przedmiotu;
• fałszowanie pieniędzy;
• niewolnictwo i handel niewolnikami;
• sprzedaż narkotyków małoletnim;
• zbrodnie określone w tzw. Sierpniówce (dekrecie PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego);
• kierowanie lub organizacja obcego wywiadu na terenie RP;
• przemycanie znacznej ilości narkotyków lub dla korzyści majątkowej;
• pozbawienie wolności ze szczególnym udręczeniem;
• porwanie dla okupu;
• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Konieczność posiadania pełnomocnika w sprawach administracyjnych

Przymus adwokacki pojawia się także przy sprawach administracyjnych. Udział profesjonalnego pełnomocnika jest konieczny w przypadku:

• przy wnoszeniu skargi kasacyjnej od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego,
• przy wnoszeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego zażalenia na postanowienie wojewódzkiego sądu administracyjnego o odrzuceniu skargi kasacyjnej,
• przy wnoszeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargi o wznowienie postępowania,
• przy wnoszeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Podstawa prawna:
Art. 87¹ §1, 91 KPC
Art. 55 §2, 80, 446 §1, 526 §2, 539f, 545 §2 KPK
Art. 175 §1, 194 §4, 276, 285f §3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi